Academia Occitana

Lo Conselh de la lenga occitana publiquèt sas sintèsis en 2007 e se calèt. L’Acadèmia occitana comencèt en 2008 son trabalh de fons sus la lenga en ne proclamar l’urgéncia. Cossí aquò ? Anam temptar d’i respondre.

Loís Alibèrt, dins sa gramatica, despartís (o rapelam) los mots occitans en « populars », semisabents » e « sabents ». Los primièrs son a l’origina de la lenga, los dosens son manlevats al latin a l’epòca dels primièrs escrits, los tresens son manlevats al latin e al grèc dins los sègles seguents fins ara. La caracteristica dels mots « semisabents » (o « semicultes ») es que son tractats dins lor adaptacion e lors derivats coma de mots populars. La caracteristica dels mots « sabents » (o « cultes ») es que consèrvan lor aparéncia originala amb una « leugièra adaptacion ». Los mots « semisabents » son comuns a totas las varietats de la lenga e los mots « sabents » an vocacion d’o èsser tanben.

Nos en tendrem aquí solament als noms d’agents (pel demai cf. Los sufixes […])

Los mots « populars » utilizan correntament de sufixes « populars » en -aire, -aira ; -eire, -eira ; -idor, -idora : pescar → pescaire, pescaira ; córrer → correire, correira ; mas servir → servidor, servidora… Per aquò, lo sufixe arcaïc -ador / -airitz (o -edor / -eiritz) pòt permetre de distinguir de diferéncias : pescador / pescairitz (professionals ; opausats a pescaire / pescaira, amators) ; pecador / pecairitz (opausats a l’interjeccion pecaire) ; cantador / cantairitz (artistas lirics ; opausats a cantaire / cantaira, artistas de varietat)… e d’unes son estats fixats per l’usatge : trobador / trobairitz… De neologismes modèrnes o de manlèus a de lengas estrangièras (fotbolaire, aira ; joggaire, aira ; surfaire, aira…) son assimilats als mots de formacion populara.

Los mots « semisabents » utilizan correntament tanben de sufixes « populars » : procuraire, aira ; presicaire, aira ; imaginaire, aira... Per aquò, lo sufixe arcaïc -ador / -airitz s’es fixat per designar de foncions oficialas ancianas : ambaissador / ambaissairitz ; emperador / emperairitz…

Los mots « sabents » utilizan exclusivament de sufixes « sabents » (particularitat : aquestes fòrman a l’encòp de substantius e d’ajectius) : procurator / procuratritz ; predicator / predicatritz ; formator / formatritz ; centralizator / centralizatritz ; organizator / organizatritz…

Dins aqueste exemple de 1262, lo primièr tèrme es « sabent » e lo segond « popular » : « sustentator e cosselhador de mon filh (Doat, t. VIII, fol. 13). Un exemple precòç d’aplicacion de la règla (diriam uèi cosselhaire).

 

Mas lo CLO, qu’ignòra l’istòria de la lenga, a desbrembat tanben la leiçon d’Alibèrt. Aquí sas recèptas, dins l’òrdre :

1. Consultar « mai que mai lo diccionari de Mistral » e de sos continuators fidèls

[cf. Dialògue amb los paires fondators]

2. Consultar lo diccionari de la lenga medievala de E. Levy

[non per i veire mai clar sus çò que nos ocupa, segur !].

3. Apréner que « -aire -aira (…) s’utiliza sustot per las personas » ; que tanben « -eire -eira (…) s’utiliza sustot per las personas »

[grandmercés per « sustot », mas diriam « exclusivament » !].

4. Apréner que « Lo francés (…) es equilibrat entre la forma populara de tipe -eur (que correspond en occitan a -aire/-ador) e la forma culta de tipe -ateur (que correspond en occitan a -ator) »

[un bon biais sucursalista per s’enganar un còp sus dos].

5. Apréner que « Los mots angleses en -er inspiran en occitan de mots en -aire o -er. (…).  Los mots angleses en -ator, -itor, -tor, que son en realitat de latinismes anglicizats, inspiran en occitan de mots en -ator, -itor, -tor... ».

[ id.]

6. Saber que « Quand las possibilitats precedentas inspiran pas cap de solucion, l’occitan pòt far de creacions autonòmas en seguir las tendéncias que correspondon a sa tradicion »

[e ben tè !]

7. Saber que « A partir d’un vèrb occitan ja existent, de formacion populara, se causís puslèu los sufixes populars… »

[grandmercés per « puslèu », mas diriam « exclusivament » !]

8. Apréner que los « sufixes d’agents (son) aplicables als objèctes »

[non ! Solament los sufixes en –tor, -tritz]

9. « …observar que los vèrbs en -izar tendon a faire de derivats sistematics en -izaire (los exemples dins lo TDF son sistematics) »

[aquela « observacion » es perfeitament falsa e lo mèstre de Malhana non èra infalhible. Cf.Dialògue...

10. « Exemple teoric de neologisme : securizar > securizaire »

[*securizaire : mot sabent  + sufixe sabent + sufixe popular ! D’unes dison una polida « ratapenada », d’autres un òrre barbarisme e totes constatan que lo mestièr en question es desconegut, jos quina fòrma e dins quina lenga que siá]

etc.

J.P.