Academia Occitana

Gardan una « h » a l’iniciala los mots estrangièrs non assimilats e los mots preses a l’occitan de Gasconha. Per aquestes, cal precisar que la « h » non es sensibla pertot sul territòri (mas se’n ten compte per las ligasons) e que l’accentuacion -iá dels substantius es frequenta prèp de Garona. Los non-Gascons pòdon seguir aquestes exemples de prononciacion.

Horviaria / horviariá. Es un mot de l’occitan de Gasconha fargat a partir de horviar / forviar e qu’es vengut plan lèu un tèrme de caça. Exprimís la rusa de l’animal perseguit pels cans e que se’n torna ont es ja passat per los enganar. Alavetz, los caçaires cridan horviaria en tot sonar de la trompa per far conéisser als cans que non son sus la bona pista. E coma aquò fa plan de bruch, lo mot es vengut sinonime de sarrabastal. Passèt al francés al s. XVI jos la fòrma « hourvari » e es (benlèu) per el que, un pauc descarat, s’espandiguèt en occitan (Mistral, « ourbàri » ; Vayssier, « « orbàri »).

La letra « i » nos permèt d’evocar encara qualques errors frequentas dins los diccionaris.

Image. Maldespièit son ancianetat, son illustre derivat imagenaire e sos sinonimes magena o imagena, despuèi un diktat recent (e anti-alibertian), aqueste mot es tractat coma un francisme. Es aital que sèm regalats d’aquelas fòrmas neopatesas de *imatge, *imatjaire, *imatgièr etc. E, a tant que far, podèm veire passar dins la carreta totes los estigmatizats del sufixe -go : *plantatge, *borratge, *cartilatge… (per plantage, borrage, cartilage). Mas Cartage, ja victima dels Romans, a obtenguda sa gràcia. E vertige tanben, benlèu per esbalausida dels autors davant lor ingeniositat reformatritz. Ajustarem que s’aquestes tres mots an cambiat de genre jos l’influéncia del francés, non son d’un emplec tal que non se pòscan corregir, coma fòrça autres (la rèsta, la manca etc.). Per Loís Alibèrt, lo sufixe -atge « amb los substantius (…) dona de collectius ».

Imbatible, imbebible, incresible, indiscutible… Trobam un pauc pertot e amb de signaturas que se vòlon autorizadas, las fòrmas francizadas (correspondent totjorn a de mots franceses) *imbatable, *imbebable, *incresable, *indiscutable… *concebable, *contribuable, *sortable, *valable… En occitan, los vèrbes en -ar an de sufixes en -able, los en -er e en -ir de sufixes en -ible. Sus aquel sicut, lo catalan dona la bona solucion.

Ibernar / ivernar. L’ors ibèrna dins sa cavèrna (dormís durant l’ivèrn) : ibernar es un mot sabent dels naturalistas del s. XVIII. Abans sa campanha contra los Bèlgas, Cesar fa ivernar son armada en Gàllia (passar l’ivèrn) : ivèrnar es un mot de formacion populara.

Inflammacion / enflamar. Lo segond mot es de formacion populara (o semi-sabenta) e las doás « m » etimologicas son reduitas a una sola (Guilhèm Magret, s. XIII : « On mais la vey, la.m tenon per gensor / miey huelh, que.m fan enflamar et encendre »). Lo primièr es de formacion sabenta e las doás « m » etimologicas son notadas e prononciadas (Elucidari de la proprietats de totas res naturals, s. XIII : « Engendro el ayre focs et inflammacios »). Lo francés e lo catalan, dins lo cas dels mots sabents, an reduit la geminada a una sola letra dins la prononciacion. En consequéncia, lo francés (fidèl a son gost per l’etimologia) a generalizat las doás « m » dins son ortografia en tot ne prononciar una sola e lo catalan (dins la tradicion ispanica) a generalizat la « m » simpla. Aquesta armonizacion es impossibla en occitan.

Immens. Aquí la prononciacion de las doás « m » (lat. immensus) sembla tota naturala… perqué es comuna en francitan e tolerada en francés… influenciat per la massa dels occitans francofòns. E de tot biais, los occitans (çò que demòra incongrú en francés) pronóncian totjorn las geminadas de « m » aprèp una « i », per analogia amb los mots provesits del prefixe -in. Donc non an plan d’esfòrces a far per generalizar las fòrmas e prononciacions condreitas.

Incomoditat. Aqueste mot es format sus l’italianisme del s. XV, comoditat. Non pòt èsser doncas tractat coma un mot sabent que seriá *incommoditat. N’i a d’autres aital.

J. P.