Jorn per jorn

Lo mot

La desaviada

(Mas qui a tuat Loís Alibèrt ?)

Un simpatizant del Congrès permanent de la lenga occitana pren la pena de nos escriure per nos dire son desacòrd amb l’Academia occitana :

« Las causidas [de l’Academia occitana] son desparièras de las del CPLO: per exemple vosautres preferissètz "Academia", "Occitania", fòrma", lo CPLO "Acadèmia", "Occitània", "forma", etc. » 

Que siá mercejat per sa preciosa contribucion.

Es lo mot « preferissètz » que nos sembla particularament plan causit.

La desaviada. 5: Lo bon gran e l’iraga.

Robèrt Lafont publica en 1971 son preciós libròt "L’ortografia occitana. Sos principis". Aquí analisa tanben las preconizacions d’Alibèrt, las completa, las corregís.

De correccions benvengudas per « gardar » la « e » de sosten.

p. 69 : En oposicion a Alibèrt, l’autor reconeis que « Los grops finals /lm/ e /rm/ pòdon èsser sostenguts per /e/, se non son simplificats ». Adonc, se comprenèm plan, *olm → olme, *vèrm → vèrme e *palm → pam.

N’es parièr per fèrre a costat de fèr, de morre a costat de mor, de carri a costat de car, de torre a costat de tor.

Se confòrma doncas a la realitat de la lenga (çò qu’es la mendre de las causas).

Mas…

La desaviada. 6 : Rodgièr Barta, entre fidelitat e disciplina.

En 1970, quatre ans après la publicacion del diccionari d’Alibèrt, espelís lo lexic francés-occitan de Rodgièr Barta. A la seguida, en 1972, vendrà son lexic occitan-francés. Aquestes nos donan a la data una fotografia fidèla de la question lingüistica, tant val dire del progrès de l’anti-nòrma...

La desaviada. 4 : Occitan e catalan.

Per Edouard Bourciez, autor dels Eléments de linguistique romane (5ena ed. 1967) : « [quant au catalan], très voisin du provençal [occitan] dont il n’est que le prolongement géographique, son développement ultérieur a été distinct pour des raisons politiques et sous des influences venues du centre de l’Espagne » (p. 288) ; « Linguistiquement, le catalan se rattache avant tout au provençal [occitan] : mais il s’est trouvé de bonne heure en contact...

La desaviada. 3: L’òbra inacabada.

En 1966, es publicat post mortem lo Dictionnaire occitan-français de L. Alibèrt, decedit en 1959. Coma la grafia d’origina de l’autor, mai que mai per l’accentuacion dels mots, èra diferenta de la de l’Institut d’Estudis Occitans, aquesta aprovada per l’autor a la fin de sa vida, una commission s’encarguèt de sa mesa en conformitat amb la nòrma novèla. Un fulhet doble d’errata ajustat al volume soslinha las contradiccions e las errors de l’obratge sense que siá possible de saber s’èran de l’autor o de sos editors.

La desaviada. 2 : Cap a l’occitan « roudoudou ».

Tre las annadas 1960, malgrat totes los signes exteriors de fidelitat e de respècte cap a l’òbra d’Alibèrt, mòrt en 1959, e sense que res ne foguèsse dit clarament, de « correccions » apareisson dins las publicacions. Aquelas van dins lo sens d’una integracion ninòia al catalan, considerat coma lo modèl absolut d’un occitan en via de « purificacion » de l’influéncia francesa. Lo « complèxe de patés » es encara plan present e la tròp justa « alienacion culturala » comença de jogar contra l’autenticitat occitana en multiplicar las ipercorreccions.

La desaviada. 1 : La lutz e l'ombra

En 1935, Loís Alibèrt publica lo primièr tòme de sa Gramatica occitana. Lo segond pareisserà dos ans mai tard, en plena guèrra civila d’Espanha.

Non espepissarem aicí tota la riquesa e la noveltat d’aquel obratge non encara remplaçat oitanta ans après sa parucion. Nos contentarem de ne citar tres elements essencials. E un quatren, malaürosament, fals dins son analisi, factor de mesfisança dels locutors « naturals » e de dissensions encara vivas (occitanisme / Felibritge provençal ; lengadocian / varietats, etc.).

Mite e istòria

En 581, lo rei got d’Espanha, Leubigild, ataca los vascones, los fòrça a emigrar per una granda part al nòrd dels Pirenèus e fonda la fortalesa plan nomenada de Vitoria (Victòria) per una ocupacion durabla del país. En 587, Gregòri de Tors (o d’Alvèrnhe) senhala lor arribada en Novempopulania, entre Garona e Pirenèus. Dins un canton del territòri seràn majoritaris e impausaràn lor cultura, seràn los Basques. Per la màger part del territòri se mesclaràn a la populacion romanizada e amassa seràn los Gascons. Aquí, l’euscarian constituïrà un superstrat sul roman de Novempopulania, exactament coma lo franc sul roman del nòrd de Léger e l’eslau sul romanés. Son influéncia, coma pels autres cases, tocarà mai que mai a la fonetica de la lenga populara.

Bon anniversari, sénher Lagarda.

Andrieu Lagarda, non me pòdi remembrar quand lo coneguèri. Perqué me sembla de l’aver totjorn conegut. La rason n’es benlèu qu’al long de las annadas, tot çò qu’avèm temptat de far amb qualques amics, i participèt d’un biais o d’un autre, coma ara acceptèt d’èsser membre d’onor de nòstra Academia. Mas foguèt un jorn, oblidat lo jorn mas non l’emocion, ont obriguèrem los uèlhs e la fenèstra per veire lo mond d’aquí estant. E nos i ajudèt bravament. Son mai d’una generacion qu’acompanhèt aital dins l’occitanisme, naturalament, de luènh o de prèp, dins l’amor de la lenga amb en mai la calor de l’amistat.

La Glèisa chinesa.

Coma se sap, la Glèisa catolica en China es devesida entre « Glèisa patriotica » - « Associacion patriotica dels catolics » - e « Glèisa clandestina ». La primièra, per defendre sos interèsses e son estatut « oficial », acceptèt de denegar sos principis fondamentals. La segonda, marginalizada, qualificada de « sècta eretica », demòra fidèla a sos devers. Totes los observators considèran qu’a l’evidéncia, amb lo temps que caldrà, es aquela que trionfarà e que porgirà una man misericordiosa a sa sòrre desaviada.

La calha.

« E vos cobriguèrem de l’ombra d’una nívol,
e faguèrem descendre sus vosautres la manna e las calhas »
(Alcoran, sorata 2, verset 57)

Question d’image.

Per de rasons misteriosas, lo catalan a adoptat los francismes catastrofics « imatge », « imatjat », « imatgeria » e « imatger ». Dins los diccionaris occitans, trobam ara « *imatge », « *imatgièr », « *imatjaire », « *imatjar », « *imatjariá » e « *imatjós ». Me diretz benlèu qu’aquela tièra, mai o mens, la trobam dins de diccionaris mai ancians. Demest d’autras causas de la meteissa borra, de segur. Mas vejam.

Confessar la pecairitz.

La romanizacion del país comencèt en província narbonesa al s. II av. J.C. e èra acabada al s. II apr. J.C. quand lo cristianisme apareguèt a Marselha e a Arle. Aqueste s’espandirà dins los sègles seguents, tant en Narbonesa coma en Aquitània reunidas dins l’encastre del diocèsi de Viena.

L’escòla de l’Occitan idiòt.

En 1645, Joan-Guiraud Dastròs publicava La scòla deu crestian idiòt, pel profieit dels crestians de campanha demorats autentics dins lor simplicitat naturala. Los voliá preservar d’influéncias perniciosas e los tornar aviar cap a la fe vertadièra. Mas se compren que per nosautres non es question aquí que de lexicografia, e particularament de la prononciacion o non de la « n » finala aprèp vocala.

Cauterés.

Es la val ont son los « banhs cauds » (vallis caldarensis) e non los « cauterets » (pairolets) coma o creguèron los qu’adaptèron dins aquel sens lo nom d’aquela vila termala de Bigòrra, venguda tanben estacion d’espòrts d’ivèrn. Aquí Margarida de Navarra sejornèt amb sa filha Joana d’Albret e escriguèt (al mens en partida) son famós Heptameron. Aquí Hortense de Beauharnais, reina d’Olanda, s’afirmèt, tan per sas escorregudas coma dins lo domeni de las arts, demest los primièrs - e de segur la primièra femna - pireneïstas.

Tu que non es qu’un Roman!

Aital foguèt aculhit lo Lemosin Eligius (Chaptelat 588 – Noyon 660) quand prenguèt possession de l’evescat de Noyon, en Picardia. Ancian ministre del rei franc Dagobèrt, lo futur sant Elègi (o Aloi) èra eissut d’una d’aquelas familhas senatorialas (aristocraticas) del sud de Léger ont la cultura juridica èra plan mantenguda, e dins lasqualas posavan per lor administracion los venceires del reialme de Tolosa. Al dintre del regnum francorum, de cada part del grand flume, se destriavan alavetz francigenae e romani.

« … nous les appellerons les Occitans par commodité ».

Non nos atardarem pas sul bolhon ideologic qu’assaja de far empassar (en francés) lo site occitan de l’universitat de Montpelhièr, dins sas analisis istoricas, linguisticas, sociologicas. Per nos en téner a la sola lenga nos arrestarem solament, sense comentari, sus l’afirmacion segon la quala « Le dialecte gascon (…) possède des traits assez particuliers (sic) qui s'expliquent par la place importante du substrat basque et par des relations fortes avec la péninsule ibérique ». Non. Sèm mai que mai estats interpellats per un tèxte emblematic de nòstra literatura, l’Epistòla famosa de Pèir de Garròs qu’illustra lo presic.

Geminadas

Es una caracteristica de l’occitan provençal de reduire las consonantas geminadas, que sián etimologicas o per assimilacion : palla es prononciat coma pala, captar coma catar e an cambiat femna en frema per destriar sos derivats dels de fen. La dificultat es quand aquela prononciacion se concretiza dins l’ortografia comuna (a pretencion « englobanta ») e que s’impausa aital a l’ensemble de l’occitan.

Lo bon rei Renat.

Se vos volètz assabentar sus lo que dins son país d’origina apelan « René d’Anjou », lo rei de Nàpols (Angièrs 1409 – Ais 1480) qu’èra tanben comte de Provença e de Forcalquièr, lo veiretz lèumens designat sus Wikipedia amb son prenom çai-sus, quinas que sián las variantas linguisticas. Lèumens, disèm, perque i a una excepcion : en occitan lo dison « Rainièr ». E nòstres amics romaneses e catalans, per apondre una informacion a lor biografia del personatge, precisan en consequéncia qu’en occitan s’apèla… Rainièr.

Cossí dire?

Explodir.

L’occitan, coma las autras lengas romanicas, coneis despuèi lo s. XVIII, amb lo meteis sens de grand bruch, de deflagracion, una adaptacion del latin « explosio » (de « explodere », aücar), que se ditz explosion. Tant val dire qu’aqueste neologisme es un mot sabent (culte), e qu’en tota logica tota sa familha deu intrar dins aquela categoria al mens de crear de falses mots populars. Lo francés, que sembla a l’origina de la tièra als s. XIX e XX, a partir del sol « explosion », prepausa « exploser », « explosif, ive », « explosivité », « explosible, a », « explosibilité », « exploseur », etc.