Jorn per jorn

Lo mot

Fagam un sòmi…

L’ora es a tornar pensar l’organizacion territoriala de l’espaci occitan. Presentam aquí nòstre vejaire, dictat per la volontat d’associar las condicions del desvolopament economic a la promocion de nòstra cultura al dintre de regions de « talha europèa ».

Prepausam una Occitania agropada altorn de tres regions al lòc de sieis.

Una Academia de la lenga occitana en Catalonha

Es amb grand plaser que saludam la reconeissença pel Conselh de Govèrn de Catalonha, de l’Acadèmia de la lenga occitana, filha de l’Institut d’Estudis Aranesi. Aquela institucion, oficiala sus tot lo territòri de la Generalitat, obrarà a l’encòp a la normalizacion de l’occitan aranés e a la promocion de l’occitan estandard.

Istòria e linguistica

Sabèm que d’unes se n’estonan mas l’istòria d’una lenga romanica deu començar amb lo latin. Es lo cas donc per l’occitan. Se sap que la latinizacion del país se faguèt a partir de la creacion de la província romana de Gàllia transalpina (-120), venguda Gàllia narbonesa (-118) amb l’estatut de província senatoriala (-27/13). Aquí es la matritz de nòstra lenga que s’espandiguèt, per la via domiciana, cap al nòrd-èst de l’Ispània (futura Catalonha) e, per Tolosa, cap a l’oèst e al nòrd en Aquitània, a laquala serà finalament reünida al s. III dins lo diocèsi de Vièna.

Fantaumas

Una règla tròp aisidament acceptada ditz que lo sufixe -eire/-eira pót servir - en mai dels vèrbs en -er/-re - per formar de noms d'agents a partir de vèrbs del segond grop (-ir), aquí ont esperariam lo sufixe -idor. Una autra ditz que los meteisses vèrbs en -ir an pro generalament una conjugason « sufixada », mas que certanes n'an una « mièja-sufixada » e d’autres encara « non sufixada ». Cossí explicar aquelas estranhetats altorn dels vèrbs en -ir ?

La Cobrada (13 de setembre de 1217)

E cant lo comte s’en intra per los portals voltitz,
ladoncs i venc lo poble, lo maier e.l petitz
e.ls baros e las donas, las molers e.l maritz,
que denan s’agenolhan e.lh baizan los vestitz
e los pes e las cambas e los braces e.ls ditz.

Bona novèla

Sul site sieu, lo Congrès permanent de la lenga occitana ven de metre en linha lo Diccionari gramatical de nòstre collèga Florian Vernet. Sèm sensibles a aquel omenatge rendut a l’Acadèmia occitana a travèrs un de sos membres eminents, amb lo sentiment qu’un tal obratge serà d’un grand secors dins aquel lòc.

Jòc

Es Maria que parla. Sabi que parla un occitan remirable, mas ara non vòl parlar qu’en francés. Me sembla que jogatz, me ditz, quand nos ausís parlar occitan, e soritz a cada pèca o a las ipercorreccions obligadas dins lo viatic dels neolocutors. Per ela, l’occitan èra la lenga de l’ostal, la siá lenga mairala, alavetz que per plan de nosautres non foguèt que la dels adultes, quitament se, los dròlles, non èrem sords.

Al rebors de l’istòria

Lo principi d’un nacionalisme linguistic ninòi es de se distinguir de sos vesins per çò que disèm « la distanciacion ». Çò que constatam al nivèl de l’occitan en general cap al francés se retròba per malastre al nivèl d’unas varietats occitanas cap a las autras. Avèm evocat endacòm mai cossí lo TDF de Mistral contradisiá la lenga viva reculhida pels diccionaris anteriors, umilament non normatius.

La dinamica de l’istòria

Avèm rapelat mai d’un còp que lo còr (o lo crusòl) de nòstra lenga se trobava a la convergéncia de sas tres grandas unitats, gascona, nòrd-occitana e occitana mejana. E que denegar aquesta evidéncia menava a fòrabandir l’espaci gascon de l’ensemble occitan. Una autra realitat es la difusion, dins un movement principalament centrifugue, de las solucions elaboradas pels centres de poders e d’escambis (caplòcs administratius, religioses, comercials…).

Lo dedins e lo defòra

Adonc lo sénher Raffarin, dont lo fèu es a Chassanuèlh de Peitau (lòc de naissença de Loís lo Piós, primièr rei de l’Aquitània franca e futur emperador, çò que manca pas d’èsser suspècte !), defend l’idèa d’una region Aquitània espandida a las regions Lemosin e Peitau-Charantas. E d’occitanistas son contra perqué la region Peitau-Charanta non es del tot occitana.

Nòstres desacòrdis

Ara que la mesa jos influéncia de la premsa occitana, La Setmana e Lo Jornalet -de l’ostracisme imbecil del primièr a la censura fosca del segond-, rend impossible tot debat sus la question essenciala de l’avenir de nòstra lenga, non nos demòra qu’a assabentar los occitanistas sus de projèctes qu’ignòran mas subisson pel biais d’organismes subvencionats e los esclairar tanben sus nòstras posicions.

La plueja

Un còp sa botiga barrada e lo calimàs amaisat, lo sabatièr de Frosins - « i a pas qu’un París e i a pas qu’un Frosins » çò-dison lo mond - profieitava del jorn encara long en julhet per anar asagar sas tomatas qu’apelava afectuosament pomas d’amor e sas alberginas que d’unes non trantalhan pas a apelar viètdases. Lo sieu òrt costejava lo cementèri cap als Aujolets, quand prenètz la rota de Minjasèbas e de Sant-Liç, per los que coneisson.

Lo fust

Avèm, dins la lenga parlada, una tièra de vocabulari connotat que nos rapèla nòstra condicion de pòble istoricament dominat. Aquí-ne un escapolon : riche* per ric, palais* per palatz, monsur* per sénher, chivau* per caval (animal nòble), curè* per reitor o capelan, servitur* per sirvent, avoar* per confessar (a la polícia)… e bòi* (francisme ancian) e boès* (francisme mai recent) per fust (matèria nòbla e estrategica).

Lo principi de realitat

Lo principi de realitat, me diretz, se parlam de l’occitan… Òc, mas passem. Doncas la realitat de la lenga, tala coma es. Es que podèm non téner compte de çò qu’es vertadièrament la lenga de uèi, non préner en compte son evolucion intèrna despuèi l’Edat Mejana, destriada de las influéncias exterioras pro superficialas per èsser corregidas ? Seriá una fòrma d’alienacion tan granda coma la dels populistas-patesejaires acarnassits. Aguèrem dos grands reformators linguistics, Frederic Mistral e Loís Alibèrt.

A la gaunha

Un repais entre vesins a la campanha, al convit d’amics francimands. En mai de nosautres quatre, un coble d’Angleses, installats tanben, e un indigèna sol. Se parla de causas e d’autras. Lo vesin agricultor pren d’aires d’un qu’a començat a negociar la susor de sos aujòls e que coneis lo mond, e risca qualques mots d’anglés. L’òste francimand lo presenta coma un fièr caçaire.

Libertat de pression

Lo Jornalet, organ d’informacion sus la tela, ven de refusar un article mieu jol pretèxte qu’es « una provocacion de las bèlas » e que cap « tornarmai d'atacs al Congrès Permanent ». E lo delicte es precisat : « La question de l' "-e" de sosten es la mai polemica qu'existís dins los debats de lingüistica occitana ». M’èri contentat, per una partida de l’article solament, de mostrar que dins dos cases, los lexicografes favorables al famós « -e » de sosten èran fòrça majoritaris, quitament al Congrès permanent, e qu’aquestas fòrmas èran generalizadas dins la lenga parlada.

Realisme

Enfin lo « Conselh deus usatgèrs » s’es acampat a Tolosa e nos liura lo prigond de sa pensada e de sos trabalhs. E òc, o avètz remarcat coma ieu, tot aquel mond s’exprimís en bearnés [non voldriái que Camelat se’n sàpia mal, mas cossí dire autrament ?], la lenga liturgica del « Congrès permanent ». E la suspresa ven de Sèrgi que s’i es mes e cossí ! Aital, d’un vam, amb un leugieròt accent roergat e una pèca de novelari : « Cau relativizar la nòrma e ensajar de demesir la distància enter la lenga ideau e la lenga practicada ».

Lo grand secret

Cadun sap çò que Simon-Jude Honnorat, amb son Dictionnaire provençal-français de 1846 e son Vocabulaire français-provençal de 1848, aportèt a Frederic Mistral per son Tresor dòu Felibrige de 1878. Dins la rega dels lexicològues anteriors, aviá concebuda son òbra coma un collectatge objectiu e larg de l’existent (amb qualques referéncias aisidas d’identificar a la lenga medievala) en tot prepausar una restauracion de la grafia istorica nòstra.

Far rampèl

Dins las convèrsas emai los escrits jornalistics, literaris e scientifics, s’encontra despuèi qualques annadas lo mot rampelar coma un sinonime - « mai occitan » plan segur !- de rapelar.  Cal reconéisser que las definicions dels diccionaris, e en primièr los canonics de Mistral e d’Alibèrt, son per quicòm dins aquela confusion. Rampelar o far rampèl, termes del jòc de quilhas, vòl dire egalizar amb un autre jogaire, èsser ex-aequo, far match nul.

Joseta B. es mòrta

Non vos copetz pas lo cap. Se non sètz del sieu ròdol, non l’avètz pas coneguda, o benlèu l’avètz crosada cent còps sense la veire per las manifestacions occitanistas. Un element per aquò : èra l’autora de la mai bèla fotografia (non signada) de Joan Bodon. Ara i sètz ! La sola benlèu que li semblava vertadièrament. Era sul Larzac : un element de mai. Mas non cerquetz pas. Era d’un temps ont los occitanistas pagavan de lor temps, de lor persona e de lor (magre) argent.