Jorn per jorn

Lo mot

Lo còr manjat

«  E quant ela revenc, si dis : « Seingner [sénher], ben m’avetz dat si bon manjar que ja mais non manjarai d’autre » (…) e s’en anet al balcon e se laisset cazer jos, e fo morta ». Plan coneissèm la « vida » del trobador Guilhèm de Cabestanh, amorós de Seremonda, assassinat pel marit, En Raimond de Castèl Rossilhon, aquel « hom iratz e gelos » que puèi li desrabèt lo còr per lo donar a manjar a la dòmna.

A vista de nas

Fasèm lo constat cada jorn que la lenga es dessocializada. Que dins los quites vilatges non s’ausís gaire. Que non se parla naturalament. E se la parlam, nòstre interlocutor nos tornarà que sap parlar francés, creirà que lo mespresam o creirà qu’es per de rire. E se fa un esfòrç, se tracha lèu que se n’es desacostumat e que los mots, la conjugason li mancan… Cossí apariar los mots.

Lo nom del país

Lo mot « Aquitaine » apareis pel primièr còp en francés jos la pluma d’un Occitan, Pèir de Marca dins son Histoire de Béarn, en 1640. Servís a designar lo país dont parla Cesar, puèi la província antica. Es a la meteissa epòca qu’es représ en occitan pel poèta gascon Guiraud d’Astròs : « es Aquitània nomentada / per l’aiga qu’a gran quantitat / Dieus e natura i an botat ». Doncas, tot aquel mond fan los sabents, Marca a partir del latin e d’Astròs (que s’engana sus l’etimologia, coma lo Robert encara uèi) a partir del francés.

L’Occitania dels limbes

Per la màger part dels occitanistas, l’istòria d’Occitania comença amb la siá literatura coneguda, los primièrs tèxtes, lo primièr trobador. E non an parallèlament que mesprètz e ironia pels istorians que fan començar als Galleses o a « Clovis » (Hlodovic) l’istòria de nòstres vesins. Donc, qué se passèt en çò nòstre dins los mila ans que separan la latinizacion del territòri e l’aparicion de l’occitan escrit ? Mila ans e mai, aquò seriá la mitat de l’istòria nòstra se nos en teniam als sols critèris linguistics.

Salvatges

Sèm dins un acamp. Cadun ditz la siá. La lenga, la politica, cossí compréner, cossí far. La lenga tornar mai. Pausi lo problèma de la lenga de comunicacion, l’occitan comun, l’estandard. Coma volgatz. Los vejaires son diferents, apassionats. Cal respectar las fòrmas eretadas de la lenga. Es interessant de notar, sul plan linguistic, que l’occitan tanben a sa lenga de fusta.

La temptacion de Belgrad

Abans avián una sola lenga, lo serbocroat, mas ara n’an doás, lo sèrbi e lo croat. Foguèt decidit atal. E d’ara enlà, los Sèrbis e los Croats, cadun dins son airal, fan tot çò que pòdon per diferénciar « lors lengas ». Menimosament. Mas i arribaràn e cal dire, per subrepés, qu’an ja dos alfabèts.

Vertat deçà los Pirenèus, error delà

E diluns èra l’error, e l’orror, e dimarts èra la vertat. Diluns sus France Inter èra, coma se ditz, la fèsta pels Flamencs, colpables de totes los mals de la tèrra per aver ganhat d’eleccions, e lo parallèl amb los Catalans s’impausava naturalament dins un amalgama requist. Non èra question que d’egoïsmes « regionals », de populisme encoratjat per la crisi etc. Jamai de lenga, de cultura o de libertat.

Pénher de gàbias

Es una vila màger d’Occitania ont la reconeissénça de l’occitan es mai bèla que dins cap d’autras. Aquò fa somiar - dins nòstra misèria, cal relativizar !-, s’i tròba un ostal d’Occitania que recampa qualque setanta associacions, i a lo metro bilingüe, las placas de carrièras (gaireben totas fautivas, mas aquò rai !), que sabi ieu… Una simpatia manifèsta de las autoritats que fan de declaracions magnificas e vòtan de mocions per la lenga. Que demandar mai ?

Pòrta de darrèr

Era per una nuèit de luna cabròla. La capa sul cap s’èran engulhats per la pòrta de darrèr d’un ostalàs vièlh en tot dire lo mot de gaita. Dins una cava escura, s’ataulèron e l’amassada comencèt :

- Degun non deurà parlar de l’Acadèmia occitana e per aquò, cal donar los òrdres que cal. Tu, que pòdes far ?

Adieu, ò Lemosin, país de la c(h)astanha…

Simpla provocacion per atraire l’atencion. Sabi que los Lemosins non aman gaire lor compatriòta Jòrdi Forèst, autor famós – mas afrancimandat, pec(h)aire ! - del Geranium ovipar e que començan de s’embufar. Donc, pòdi començar. Veni de legir dins un jornal un corrièr d’un autre Lemosin, mas el de bona soc(h)a, que planh que lo lemosin e los Lemosins non son reconeguts coma o deurián dins lo mond occitanista (que los autors d’aquel parçan non son pro legits, mas en tot criticar nòstras posicions sense nos aver legits !), e que se preval d’aquela diferéncia fins a una nòta finala. Aquò fait, plegui lo jornal e torni préner mas ocupacions costumièras (passar l’aspirator), mentre que ma reflexion seguís son camin. E aquela question me ven : veni de legir un tèxte, mas dins quin parlar, lenga o dialècte èra escrit.

Un pòble sense istòria

Es totjorn dolorós de constatar la mesconeissença de l’istòria demest los occitanistas, mas aquel desinterès ven mai problematic encara quand se tracta dels lingüistas. Totes veson amb una certitud absoluda un substrat linguistic aquí ont non es e non lo veson aquí ont lor cura los uèlhs. Degun non auriá idèa de parlar (fòra per qualques traças menudas) de l’influéncia del ligur, del celtic, nimai del grèc (totas lengas parladas pendent de sègles en çò nòstre) sus l’occitan, mas aquò ven una evidéncia per la del misteriós aquitan sul gascon.

Una bèla anma

Dins una entrevista de la militanta bretona Rozenn Millin, que « milita contra la disparicion de certanas lengas (sic) », la jornalista C. Fourest a mai que mai revelat la pensada prigonda d’una esquèrra plan pensanta, defensora oficiala dels dreits de l’òme. L’imposicion del francés en Bretanha, benlèu que son interlocutritz la percep comma « una fòrma d’assimilacion », mas plan segur que s’engana. E se non s’engana pas, val melhor la desqualificar tre lo començament de l’escambi amb un amalgama requist : Rozenn Millin dirigèt TV Breizh, la cadena « que ne somiava Patrick Le Lay ».

L’emperaire d’Occitania

Per clavar lo bèc a un occitanista, i a una recèpta plan coneguda. Li cal dire que non se parlèt jamai d’Occitania dins l’istòria, qu’Occitania non foguèt jamai independenta nimai unificada, que non i aguèt jamai de rei d’Occitania, ni d’emperaire levat – per los mai letraferits - lo imaginat per Gustave Flaubert.

Lo paire Nadal existís pas

Fa temps que me diguèron aquò, mas non o ai encara engolit. Josiana Ubaud tanpauc. Mas ela n’a fait un libre. Ven de descobrir que l’Occitania somiada non foguèt lo jardin d’Eden, e qu’èra un pauc coma totes los autres parçans de la tèrra. Aquò li dòl. E òc, los occitans de basa non èran coma los nòbles senhors de las cançons del trobadors ! Aquò fa soscar ! Mai d’un còp èran misogins, per non dire fallocratas, o francament machos.

Prudéncia daissèt brutlar son ostal

Veni de signar una peticion ont èra question de la « lenga d’òc » e de sas ricas varietats. Paures de nosautres : « Davant que lo gal cantèsse, m’auràs renegat tres còps ». Vertat que val mai « lenga d’òc » que « lengas d’òc », mas se lo mot occitan empacha tant, es qu’es al còr meteis de nòstre combat. « - Tu tanben, èras amb lo Galilean ! – Non ! ». - Defendes, tu, l’occitan, portaire d’una cultura europèa màger, lenga d’un pòble despoderat ? - Non, los parlars, los dialèctes, una cultura populara, un biais de viure !

Felibre per l’eternitat…

Atal disiá Joan Bodon... D’unes escrivans « nòrd-occitans » planhon de non èsser legits tant coma o voldrián al sud del país. E parlan de « racisme », un mot que, se non èrem acostumats als deliris occitanistas, nos fariá caire pel sòl. Mas vejam. Vosautres, autors alvernhats, lemosins, provençals, lengadocians, gascons e autres, sètz nombroses que legiguèretz dins lor ensemble los mèstres de la pròsa del sègle XX, Miquèu Camelat, Josèp d’Arbaud, Max Roqueta, Bernat Manciet, Marcèla Delpastre… ? Per astre, i aviá tanben Joan Bodon e Robèrt Lafont, mai aisits d’accès.

Viatge al centre d’Occitania (II)

Aquel airal famós de l’occitan central, l’anglada Liborna - Fois - Narbona, que deu constituïr la basa de la lenga comuna, recampa segon Loís Alibèrt sèt parlars atal descrits : lo « central, en usatge en Carcassés, Bas Rasés e Lauragués » ; lo « tolosan… (que) a sofèrt (sic) de l’influéncia del gascon » ; lo « foissenc… lo pus iberic (…) amb lo donasanenc » ; lo « donasanenc… (que) s’aparenta al catalan » ; lo « narbonés… (que) s’aparenta al besierenc » ; « l’agenés (…) jos l’influéncia del gascon » ; « l’albigés… (que) presenta una esitacion entre las formas fait / fach ». Qué dire mai ? Ajustarem sol lo nòrd del domeni - oblidat coma sabèm pel mèstre « per defugir d’èsser acusat de megalomania lengadociana »

Coma un sentiment estranh

Veni de legir dins la revista Reclams (n° 822-823) un article plan interessant de Maurici Romieu sus « La negacion » e, per aquò, quicòm me tafura. Tant Gascon e Roergat coma l’autor, mas a l’arrevèrs, non renègui res e non cresi util de rapelar mon interès per la literatura gascona, mas cresi a l’utilitat e a l’avenir de la lenga comuna. Atal un sentiment estranh. Soi plan segur que tot occitan pòt servir de metalenga per d’estudis divèrses, es plan çò que presicam aicí, mas…

«Fraires de Catalonha…»

D’unes, sembla que non sabon, o qu’an desbrembat…

Non vos parlarai pas de la via eracleana, nimai de la via domiciana, nimai del latin evoluït de Narbonesa que passava delà la sèrra de l'Albera…

Dialògue / monològue

- Non, non e non : aquò passa pas !

- Qu’es aquò que non passa ?

- Lo non !

- Lo non ?

- Òc ! La negacion amb « non » !

- Nooooon ?

- Es un arcaïsme. Se deu pas emplegar.